زانوی ضربدری یا ژنووالگوم به طور معمول به عنوان یک عارضه موقتی و بی خطر در نظر گرفته می‌شود که در کودکان نوپا در بین سنین 1 تا 4 را مشاهده می‌شود، اما فقط مختص کودکان نیست. در عین حال که تمام کودکان از لحاظ میزان رشد متفاوت هستند- یک فرایند کاملا طبیعی که به توسعه اندام‌های تحتانی کودکان کمک می‌کند- موجب می‌شود که تا سن 8 سالگی، در 99٪ بچه‌ها این مشکل به خودی خود برطرف شود. اگر به خودی خود تصحیح نشود یا در دوران کودکی درمان نشود، درمان ژنووالگوم در سنین بزرگسالی یک مسئله قابل ملاحظه و سخت تر و به طور بالقوه ناخوشایند است. از عارضه را نمی‌توان پیشگیری کرد، اما اثرات آن را می‌توان به حداقل رسانید. فیزیوتراپی و ورزش اغلب جایگزین‌های موفقی برای جراحی هستند.

علل و دلایل زانوی ضربدری یا ژنووالگوم

ژنووالگوم عمدتا یک عدم تقارن پا است که از محل زانوها به سمت خارج انحراف پیدا می‌کنند. اگر در حالت ایستاده، زانوهای خود را کنار هم نگه داشته‌اید و می‌توانید یک فاصله 3 اینچی یا بیشتر را بین مچ پاهای خود اندازه گیری کنید (چون زانوهای شما تا حد امکان کنار هم قرار دارند)، ممکن است دچار این عارضه باشید. دلایل فراوانی وجود دارد برای اینکه فردی که کاملا سالم است ممکن است پس از گذشت دوران کودکی،  زانوی ضربدری داشته باشد. برای کودکان نوپا، اگر این شرایط در کودکی رفع نشود و در آن زمان از لحاظ پزشکی نیز درمان نشود، بسته به شدت آن می‌تواند درد مزمنی را ایجاد کند و از لحاظ زیبایی شناسی نیز ظاهر خوشایندی ندارد. بد شکلی و خمیدگی پا به سمت خارج نیز به عنوان یک نتیجه حاصل از تغییرات دژنراتیو زانو یا صدمه به لیگامان‌ها می‌باشد. تعدادی از مواردی که منجر به زانوی ضربدری می‌شوند عبارتند از:

 چاقی (ایجاد فشار اضافی روی زانو)

 استئوآرتریت (آرتروز در زانو)

 کمبود ویتامین (به خصوص کمبود کلسیم، همراه با ویتامین D و C)

 وجود عفونت در پا یا زانو

 ناهنجاری‌های استخوان ناشی از ریکیتز

 آسیب‌های مربوط به دوران کودکی که در آن زمان به درستی درمان نشدند.

علائم و نشانه‌های ژنووالگوم

ژنووالگومی که پس از دوران کودکی نیز ادامه می‌یابد ممکن است علائم دیگری را علاوه بر ضربدری شدن زانوها داشته باشد. آنها عبارتند از:

 گرفتگی مفاصل

 زانو درد

 لنگیذن هنگام راه رفتن

لیگامان‌ها و ماهیچه‌های تحت فشار می‌توانند باعث ایجاد درد در ناحیه مفصل ران، مچ پا یا کف پاها شوند. اگر فقط یک زانو دچار انحراف شود، ممکن است هنگام ایستادن تعادل نداشته باشید.

راه‌های تشخیص

هنگامی که زانوی ضربدری در بزرگسالان (یا کودکان بالای 8 سال) مشاهده می‌شود، مهم است که بررسی کنید علت اصلی این بیماری چیست. در حالی که این عارضه می‌تواند به اندازه کافی از نظر ظاهری ناخوشایند باشد، در نتیجه، به عنوان مثال، در صورتی که عامل اصلی آن بیماری استخوانی است، این علت اساسی نیز باید درمان شود.

ممکن است برای یک بیمار بالغ واضح نباشد که زانوها ضربدری هستند، زیرا معمولا به تدریج اتفاق می‌افتد، اما بعد از بررسی پزشک، تشخیص آن کاملا واضح خواهد بود. برای تأیید و تشخیص ژنووالگوم، ابتدا باید معاینه فیزیکی انجام شود.

 مشاهده کردن: پزشک شما چگونگی ایستادن و راه رفتن شما را برای تعیین اینکه آیا انحراف در دو پا وجود دارد یا خیر و همچنین هرگونه عدم تقارنی را بررسی می‌کند.

 ارزیابی زاویه هماهنگی بین دو زانو: او همچنین زاویه بین دو زانو، نابرابری در طول هر دو پای شما را ارزیابی می‌کند و ممکن است کف کفش‌های شما را بررسی کند که آیا در هنگام پوشیدن ناخوشایند و آزار دهنده است؟ اغلب نشانه‌های اصلی می‌توانند چیزهای کوچکی باشند.

 سابقه پزشکی: پزشک شما سابقه خانوادگی شما را بررسی می‌کند برای اینکه آیا احتمال ضربدری بودن زانو ناشی از عوامل ارثی ایجاد می‌شود یا خیر.

 اشعه ایکس یا اسکنMRI: برای پزشکان غیرمعمول نیست که یک اسکن رادیوگرافی یا MRI را برای بررسی ساختار استخوان بیمار در مواردی که به ژنووالگوم مشکوک هستند، تجویز کنند.

رایج ترین راه‌های درمان زانوی ضربدری

خبر بد این است که درمانی برای زانوی ضربدری و حتی جایگزینی زانو، راهی به جز یک جراحی بزرگ وجود ندارد. به همین ترتیب، جراحی معمولا در موارد شدید تنها گزینه قابل قبول است. نکته دیگر این است که طول دوره درمان به طور عمده بر اساس علت بیماری و شدت علائم آن تعیین می‌شود. در حالی که ژنوالگوم در بزرگسالان به راحتی قابل پیشگیری نیست، اما اثرات آن را می‌توان به حداقل رساند. درمان در بزرگسالان به طور کلی بیشتر باید بر روی درمان علائم متمرکز باشد و نه اصلاح ناهنجاری‌ها با استفاده از جراحی. این را می‌توان با درمان، بریس، کاهش وزن، تزریق کورتیزون یا تزریق ویسکوز انجام داد. با این حال، اگر این درمان‌های محافظه کارانه موثر نبودند، ممکن است در گام بعدی به روش‌های جراحی نیاز باشد. بیشترین درمان‌هایی که برای ژنوالگوم استفاده می‌شود شامل یک یا چند مورد زیر است:

کاهش وزن

برای کسانی که به طور قابل توجهی چاق هستند، تمام وزن اضافی که هر روزه تحمل می‌شود، بر روی زانو تاثیر زیادی می‌گذارد، که باعث می‌شود علائم ژنووالگوم بدتر شود. اگر بتوانید وزن خود را بطور قابل ملاحظه‌ای کاهش دهید، تغییرات زیادی در میزان راحتی و انرژی شما ایجاد خواهد کرد. این کاهش وزن نه تنها به سلامتی زانوها کمک می‌کند، بلکه کاهش وزن همچنین باعث افزایش سلامتی شما از جنبه‌های مختلف نیز خواهد شد. یک پزشک یا متخصص تغذیه معتبر می‌تواند یک برنامه رژیم غذایی شخصی برای شما تنظیم کند که در بلند مدت به شما کمک خواهد کرد که بسیاری از این وزن ناخواسته را از بین ببرید.

دارو درمانی

برای کودکان مبتلا به دیسپلازی استخوانی خاص و قابل شناسایی، دارو درمانی ممکن است نقش مهمی داشته باشد و تأثیر زیادی بر نتایج آن داشته باشد. برای مثال، کودک مبتلا به ریکتز مقاوم در برابر ویتامین D، باید داروهای مناسب برای بهینه سازی استخوان سازی را مصرف کند. به همین ترتیب، کودکان مبتلا به نقایص ژنتیکی استخوانی ممکن است از درمان با بیس فسفونات‌ها برای افزایش تراکم استخوان و کاهش خطر شکستگی استخوان‌ها، بهره مند شوند.

ارتوپدی

اثرات ارتوپدی می‌تواند بر روی برخی از بیماری‌ها، از جمله ژنووالگوم شگفت انگیز باشد. یکی از علامت‌های رایج ژنووالگوم این است که یک پا از پای دیگر بلندتر است و به طور بالقوه منجر به مشکلات دیگری در هنگام راه رفتن و احتمالا باعث ناراحتی قابل توجهی نیز می‌شود. اگر این وضعیت در مورد شما صادق باشد، استفاده از یک پاشنه ساده در داخل کفش پای کوتاهتان، طول پاهایتان را یکسان می‌کند و برای تعادل در راه رفتن آن را تنظیم می‌کند، و در وضعیت ایده‌آل، بیشتر یا تمام درد شما را رفع می‌کند.

بریس

بریس مخصوص زانوها را می‌توان برای کمک به پاها استفاده کرد. بریس زانوها می‌تواند برای کشش رباط‌های خاص و انقباض سایر رباط‌ها مفید باشد. بریس می‌تواند زانوها را به سمت بالا و به موقعیت مناسب هدایت کند.

فیزیوتراپی

درمان با فیزیوتراپی می‌تواند به عنوان درمان طولانی مدت و برای بهبود بیماری بدون استفاده از قرص‌ها و عوارض جانبی آن استفاده شود. در مقایسه با سایر روش‌ها از جمله جراحی، فیزیوتراپی بهترین نتایج را ارائه می‌دهد مانند،

 توانبخشی کامل

 بدون نیاز به مصرف دارو.

 بدون نیاز به هیچ گونه جراحی و بدون درد.

 بیماران می‌توانند فعالیت‌های معمول روزانه خود را انجام دهند؛ که پس از عمل جراحی امکان پذیر نیست.

 بدون عوارض جانبی.

ماساژ درمانی

ماساژ درمانی نیز می‌تواند در اصلاح ساختار استخوان کمک کند، اما باید توسط فردی که برای ماساژ آموزش دیده است، با یک شیوه ملایم و آرام انجام شود.

ورزش

اکثر افراد مبتلا به ژنووالگوم می‌توانند از ورزش‌های بدنی بسیاری بهره مند شوند که به زانوها کمک می‌کند تا بهبود پیدا کنند. پس از ارزیابی وضعیت، پزشک شما می‌تواند یک برنامه ورزشی را که به طور خاص برای تقویت عضلاتی که اغلب به وسیله ژنووالگوم به خطر افتاده است ایجاد کند، یعنی: پاها، باسن و ران. کشش یکی دیگر از تمرینات ارزشمندی است که در مورد کاهش علائم ژنووالگوم به کار می‌آید. تمرینات ساده تقویتی مانند لیفت پا و تمرینات کششی پا باید به تسکین فوری و دراز مدت علائم کمک کنند.

بالا بردن پایه از پهلو

 این تمرین را با دراز کشیدن روی پهلوی سمت چپ یا راست خود آغاز کنید.

 اطمینان حاصل کنید که پاهای شما به طور کامل کشیده و صاف است (یک پا باید در بالای دیگری باشد) و دست خود را نزدیک به زمین باید مستقیما بکشید. بازوی مقابل باید خم شود، در حالی که دست خود را بر روی لگن قرار داده‌‌اید.

 اکنون برای بالا بردن پاهایتان، به آرامی و تا حد ممکن آن را بالا بیاورید تا جایی که بتوانید آن را کنترل کنید.

 اکنون پا را به آرامی پایین بیاورید و آن را در بالای پای دیگر بگذارید همانطور که در موقع شروع قرار داشت.

 حداقل 10 مرتبه این حرکت را برای هر پا تکرار کنید.

تمرین چنگک

 این تمرین را برای اصلاح زانوهای ضربدری انجام دهید، با دراز کشیدن روی یک پهلو، پای خود را در بالای دیگری قرار داده و زانوهای خود را با زاویه 45 درجه خم کنید.

 سر خود را بر روی دست نزدیک به کف زمین، قرار دهید و بازوی خود را که از زمین دور است (دست بالایی) را در امتداد بدن قرار دهید تا بدن خود را متعادل نگه دارید.

 اکنون زانوی بالایی خود را تا حد امکان بالا بیاورید در حالی که مچ پا را کنار هم نگه داشته‌اید. در طول انجام این حرکت، ران و لگن شما باید تا حد ممکن ثابت باشند. همچنین اطمینان حاصل کنید که پای پایینی خود را از روی زمین بلند نکنید.

 زمانی که زانوی بالایی شما به حداکثر ارتفاع رسید، مکث کرده و قبل از بازگشت به موقعیت شروع، یک ثانیه آن را در این وضعیت نگه دارید.

 حداقل 10 مرتبه این حرکت را برای هر پا تکرار کنید.

کشیدن جانبی پا با بند ساق پا

 این تمرین را با قرار دادن یک مینی باند در اطراف مچ پای خود شروع کنید و مستقیم بایستید.

 هنگام انجام این تمرین، زانوهای خود را خم کنید و سعی نکنید آنها را به هم قفل کنید.

 پا را از هم جدا کنید و شروع به فاصله دادن پاها از هم، و کشیدن پای سمت راست به سمت خارج کنید و سپس این کار را با پای چپ خود نیز ادامه دهید. همانطور که هر مرحله را انجام می‌دهید، اطمینان حاصل کنید که باند اطراف مچ پا ایجاد مقاومت می‌کند.

 این مراحل را برای پای سمت راست انجام دهید و سپس همین مراحل را برای پای سمت چپ نیز تکرار کنید.

کشش باسن

 این تمرین برای زانوی ضربدری استفاده می‌شود و با قرار دادن وزن مچ پا به اطراف آن انجام میشود. اطمینان حاصل کنید که شما با وزن کم شروع می‌کنید و قبل از انجام این تمرین یک زیر انداز برای خود در نظر بگیرید.

 اکنون دستان خود را بر بالای سر قرار دهید و سپس یکی از زانوها را از ناحیه مچ پا با زاویه 90 درجه خم کنید.

 پس از آن به آرامی پا را که با یک زاویه 90 درجه خم کرده‌اید، بلند کنید.

 این تمرین را برای هر پا 10 مرتبه تکرار کنید.

تمرین همسترینگ روسی

 برای شروع این تمرین روی زانوی خود بخوابید و شانه‌ها و بقیه بدن خود را صاف کنید تا بدن شما یک خط مستقیم را تشکیل دهد.

 اگر یک نیمکت وزن (داشتن یک نیمکت وزن ایده آل است) دارید، هر دو را پا زیر آن قرار دهید. اگر نیمکت وزن نداشته باشید هیچ مشکلی وجود ندارد فقط لازم است کسی پشت سر شما ایستاده باشد و مچ پای شما را نگه دارد.

 اکنون دستان خود را با خم کردن دست از آرنج، هم سطح شانه‌ها کنید. شما می‌توانید این کار را درست انجام دهید زمانی که بازوهایتان در طرفین بدن و آرنج شما به سمت پایین باشد.

 اطمینان حاصل کنید که پشت خود را صاف نگه دارید و سپس کمر را راست کرده و عضلات زردپی پای خود را حرکت دهید و به آرامی بدن خود را به سمت زمین بکشید.

 اطمینان حاصل کنید که از ناحیه باسن خم نشوید و بدنتان به زمین نخورد. سعی کنید تا جایی که می‌توانید با نیروی گرانش مبارزه کنید و شکل بدن خود را به عنوان یک خط راست حفظ کنید.

 در نهایت هنگامی که شما دیگر قادر نبودید بدن خود را پایین بیاورید، عضلات کشش یافته شکم و عضلات زردپی پا را پایین بیآورید و از دستان خود برای جلوگیری از سقوط خود استفاده کنید.

 این ورزش را تکرار کنید

دوره نقاهت پس از جراحی چیست؟

در تمام عمل‌های جراحی، بیماران نیاز دارند تا به عنوان بخشی از روند بهبودی خود، تحت درمان فیزیوتراپی باشند. این جلسات فیزیوتراپی معمولا بر تمرینات قدرتی و متعادل سازی، عملکرد زانو و یادگیری نحوه راه رفتن و ایستادن صحیح متمرکز می‌شود. این تمرینات مهم است زیرا بیماران نیاز دارند که با وضعیت جدید سازگار شوند، زیرا آنها دیگر مبتلا به ژنووالگوم نیستند. در نتیجه، در حالی که ژنووالگوم همراه با سختی‌های خاص خود است، بیماران می‌توانند از این امر اطمینان حاصل کنند که علائم آن می‌تواند از طریق کاهش وزن، ارتوپدی و ورزش‌های خاص کاهش یابد و اگر وضعیت غیر قابل تحمل باشد، می‌توان آن را از طریق جراحی، به طور دائمی برطرف کرد.